2024 Paris Olimpiyatları bu sene coşkuyla sahnelendi. Oyunlarda, madalya kazanan sporcular ve teatral unsurlar öne çıksa da izleyenler için merak edilen noktalardan birisi de erkek ve kadın sporcuların olimpiyatlardaki dağılımı oldu. Dünyanın birçok noktasında ve sportif etkinliklerde kadın ve erkek arasındaki eşitsizlik farklı açılardan sürse de; Paris 2024, “tarihin en cinsiyet eşitliğine sahip Olimpiyat Oyunları” olarak sembolleşti.
✍ Haber: Olcay Aytürk (Çukurova Bülten Haber Merkezi)
Paris Olimpiyatları’nda gerçekleşen müsabakalar, kadın ve erkek eşitliğinin bir göstergesi haline geldi mi? En çok merak edilen konulardan birisi bu ve olimpiyatlar toplumsal cinsiyet tartışmaları için önemli bir organizasyon durumunda.
Antik Olimpiyatlarda kadınların düzenlenen etkinliklere katılımı yasaklanmıştı. 1896’da ilk kez organize edilen modern olimpiyatlarda ise olimpiyatların kurucu ismi, aristokrat Pierre de Coubertin de benzer bir şekilde davranmış ve 1896 yılında Atina’da düzenlenen ilk modern Olimpiyat Oyunları’na hiçbir kadın sporcu katılmamıştı. Coubertin, kadın sporcuların olimpiyatlara katılmasının “pratik olmayacağını, estetik görünmeyeceğini ve seyircilerden de ilgi görmeyeceğini” iddia etmişti.
1896 yılındaki bu ‘engelleme’, dört sene sonra son buldu ve 1900 Paris Oyunları’nda kadınların yarışmasına onay çıktı. Ancak istatistikler de önemsiz sayılmazdı. 1900 yılındaki olimpik oyunlara katılan toplam 1,222 sporcudan yalnızca 22’si (yüzde 2’si) kadın sporcuydu. 2024 Paris’te ise ve oldukça gecikmiş bir tarihte, 26 Temmuz – 11 Ağustos tarihleri arasında Fransa’nın Paris kentinde düzenlenen Olimpiyatlarda ilk kez, kadın ve erkek sporcular arasında yüzde 50 – 50 denklik sağlanmış oldu. Bu açıdan olimpiyatlar tarihe de geçmiş oldu.
Öte yandan sporda toplumsal cinsiyet eşitliliğine dair kazanımlar ise son yıllarda önemli bir artış gösterdi. Uluslararası Olimpiyat Komitesi’nde (IOC) kadın üyelerin oranı yüzde 41’e ulaşarak, son on yılda, yüzde 100’lük bir artış gösterdi. 1896’dan günümüze kadarki tüm oyunlarda bütün ülkelerin toplam katılımcı sayıları üzerinden ortaya çıkan toplumsal cinsiyet eşitliği oranlarına göre, kadın sporcuların katılım oranının tarihsel süreçte genel bir artış eğiliminde olduğu anlaşılabiliyor. Bunlarla birlikte, Uluslararası Olimpiyat Komitesi’nde (IOC) kadın üyelerin oranı yüzde 41’e ulaşmış durumda. Rakamlara göre, son on yılda, yüzde 100’lük bir artış görülürken, yedi ülkede spor izleyicileri arasında yapılan bir araştırmaya göre katılımcıların yüzde 88’i profesyonel kadın sporcuları etkileyici rol modeller olarak değerlendiriyor.
Tüm bunlarla beraber, birçok ulusal ve uluslararası kurum da olimpiyatlar öncesinde konunun önemine dikkat çekmiş ve bu konuda gelişmek adına birçok projenin de yürütücülüğünü yapmıştı.
Örneğin, Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) ve UN Women, 2012 yılından bu yana spor ekosisteminde toplumsal cinsiyet eşitliğini hızlandırmak için önemli bir küresel işbirliği yürütüyor. Bu ortaklık, kadınların ve kız çocuklarının spor yoluyla güçlendirilmesi ve spor politikalarının kadınların özel ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak geliştirilmesi için çalışıyor. Aynı zamanda sporun, toplumsal cinsiyet eşitliğinin gerçekleşmesi ve kadın ve kız çocuklarının güçlenmesinden çok önemli bir araç olarak kabul eden UN Women, toplumsal cinsiyete dayalı engelleri ve ayrımcılığı ortadan kaldırmak için spor kurumlarıyla işbirliği içerisine girmişti.
UN Women’ın HeForShe girişimi ve Fenerbahçe Spor Kulübü, Türkiye’nin en büyük sanayi şirketlerinden Tüpraş’ın desteğiyle 2018 yılından bu yana Türkiye’de sporda ve spor aracılığıyla toplumsal cinsiyet eşitliğini ve kadınların güçlenmesini ilerletmek için çalışmalar sürdürdü. Hatırlanacağı üzere, UN Women Türkiye, küresel “Nesiller Boyu Eşitlik için Spor” ilkeleri doğrultusunda, Fenerbahçe Spor Kulübü ile geçmiş yıllardaki deneyimlerini de dikkate alarak, “Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Spor Kurumu Rehberi”ni geliştirmişti.
Bu çabalarla birlikte Türkiye’de çalışma yürüten Kadınlar için Spor ve Fiziksel Aktivite Derneği (KASFAD) tarafından hazırlanan “Sporda Toplumsal Cinsiyet Eşitliği 2023 Raporu”nda ise şu bilgilere yer verilmişti:
- 62 spor federasyonuna kayıtlı 7 milyon 294 bin 42 lisanslı sporcunun yüzde 36,72’si kadındır.
- Spor federasyonlarının genel sekreterlerinin %14,06’sı, yönetim kurulu üyelerinin ise %8,10’u kadındır.
- Spor federasyonlarının yüzde 39,06’sının yönetim kurullarında hiç kadın üye bulunmamaktadır.
- 59 spor federasyonuna bağlı 302.502 antrenörün yüzde 33,75’i kadındır.
- Gençlik ve Spor Bakanlığı üst yönetiminde hiç kadın yönetici bulunmamaktadır.
- TMOK’da (Türkiye Milli Olimpiyat Komitesi) personelin yüzde 46’sı kadındır. TMOK Başkanı erkek, Genel Sekreteri ise kadındır. (TMOK) Başkanı erkek, Genel Sekreteri kadındır. Yönetim Kurulunda kadın üye oranı yüzde 36, erkek üye oranı yüzde 64’tür. TMOK Spor Komisyonu eşit sayıda kadın ve erkek üye ile cinsiyet eşitliğine ulaşmıştır.
Öte yandan ülkemizin bu alanda uluslararası ortalamaları yakaladığı (ve geçtiği) ilk deneyimin Londra 2012 (yüzde 57.89) olduğunu söyleyebiliriz. Paris 2024’te de benzer şekilde uluslararası ortalamayı geçmiş (%52.94) olmamız da ayrıca sevindirici olsa da hem ulusal hem de uluslararası alanda sportif eşitliğin tam anlamıyla mümkün ve sürdürülebilir olması hala bir hedef olarak duruyor.
Spor, kadınların güçlenmesi ve toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması için önemli bir mücadele alanı olmayı da sürdürüyor. Çünkü yıllardır yerel, ulusal ya da uluslararası ölçeklerde “kapitalist ve erkek egemen” bir yapıya sahip olan spor dünyası, kadınların eşitlik ve özgürlük için verdikleri mücadelenin alanlarından biri halinde. Ancak bu mücadeleyle kadın sporcular, yalnızca fiziksel yeteneklerini sergilemekle kalmayıp, aynı zamanda toplumsal normlara ve ayrımcılığa karşı da cesurca savaşarak bu yolda büyük ve önemli adımlar attılar. Kadınların spor alanında eşit haklara sahip olma mücadelesi, yalnızca sahalarda değil, yaşamın her alanında eşitlik ve adaletin sembolü haline gelmeye devam ediyor.
Paris 2024 ise bu mücadelenin önemli halkalarından birini oluşturmuş durumda ve bu olimpiyatlarla birlikte tarihe önemli bir not düşülmüş oldu.
